Ciąża to wyjątkowy okres w życiu kobiety, w którym powinna zostać otoczona szczególną opieką medyczną. W tym czasie istnieje m.in. ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego, który jest najczęściej konsekwencją niezgodności w czynniku Rh lub grupach głównych krwi matki i dziecka. Jego następstwem może być bowiem choroba hemolityczna noworodków, która stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia dziecka. Na czym polega konflikt serologiczny oraz jak powinna wyglądać skuteczna profilaktyka w ciąży oraz po narodzinach dziecka – odpowiada dr n. med. Justyna Tołłoczko, pediatra w Centrum Medycznym Damiana.
Przyczyny konfliktu serologicznego
Konflikt serologiczny jest najczęściej następstwem niezgodności w czynniku Rh lub grupach głównych krwi matki i dziecka. Jeżeli matka ma czynnik Rh ujemny a płód Rh dodatni, jej organizm wytwarza przeciwciała przeciwko krwinkom czerwonym dziecka. Konflikt serologiczny w zakresie czynnika Rh ujawnia się bardzo rzadko podczas pierwszej ciąży. Wytwarzanie przeciwciał występuje wówczas, gdy do organizmu matki przedostanie się przynajmniej 0,2 ml krwi dziecka. Ryzyko zwiększa się w czasie porodu, poronienia, przedwczesnego oddzielenia się łożyska lub w następstwie urazów brzucha kobiety w ciąży. Powstałe przeciwciała powodują rozpad erytrocytów, co prowadzi do niedokrwistości płodu. Niedobór krwinek czerwonych, odpowiedzialnych za przenoszenie tlenu, powoduje niedotlenienie, niewydolności krążenia i immunologiczny obrzęk i może doprowadzić nawet do zgonu wewnątrzmacicznego. Możliwe jest leczenie niedokrwistości płodu transfuzjami krwinek czerwonych.
Po każdym poronieniu, a także po urodzeniu dziecka z dodatnim czynnikiem Rh, kobieta otrzymuje immunoglobulinę anty D, które stanowi działanie profilaktyczne przeciw wystąpieniu konfliktu w następnej ciąży – komentuje dr. n. med. Justyna Tołłoczko, pediatra z Centrum Medycznego Damiana – Kobiety z Rh ujemnym powinny mieć w czasie ciąży monitorowane miano przeciwciał anty D i ewentualnie podaną immunoglobulinę. Dlatego ważne jest, aby w przypadku rozpoznania konfliktu serologicznego w zakresie czynnika Rh, ciąża była prowadzona w specjalistycznym ośrodku. Dziecko, szczególnie po transfuzjach dopłodowych, powinno urodzić się w szpitalu o referencyjności III stopnia. Konflikt w grupach głównych jest możliwy, wówczas gdy matka ma grupę 0, natomiast dziecko A lub B. Wówczas przebieg konfliktu serologicznego jest łagodniejszy, nie wymaga leczenia w ciąży i objawia się chorobą hemolityczną noworodka – dodaje.
Jakie zagrożenie niesie konflikt serologiczny?
W wyniku konfliktu serologicznego dochodzi do rozpadu krwinek czerwonych, które stanowi zagrożenie niedokrwistością płodu, jego niedotlenieniem oraz może doprowadzić do immunologicznego obrzęku płodu a nawet do zgonu wewnątrzmacicznego. U noworodka następstwem hemolizy erytrocytów może być wczesna i nasilona żółtaczka, wymagająca intensywnego leczenia fototerapią. Jeżeli pomimo stosowanej terapii narasta stężenie bilirubiny, konieczne jest wykonanie transfuzji wymiennej krwi. To zabieg polegający na prawie całkowitej wymianie krwi i musi być wykonywany w ośrodku II lub III stopnia referencyjności. Transfuzja wymienna pozwala na usunięcie krwinek, które zostały uszkodzone przez przeciwciała oraz bilirubiny, powstałej z ich rozpadu. Powikłaniem nasilonej hemolizy może być także niedokrwistość, wymagająca specjalistycznego leczenia.
Jak rozpoznać i powstrzymać konflikt serologiczny?
Współczesna medycyna pozwala wdrożyć profilaktykę w przypadku wystąpienia konfliktu serologicznego. Wyróżniamy dwa rodzaje profilaktyki:
· śródciążowa – przeprowadzana między 28. a 30. tygodniem ciąży. Polega na podaniu dawki immunoglobuliny anty-D (300μg) kobietom, które znajdują się w grupie ryzyka, czyli z czynnikiem Rh D ujemnym, szczególnie w grupie ciężarnych, u których wystąpiły m.in. krwawienia, urazy brzucha oraz tych, które w okresie ciąży zostały poddane zabiegom wewnątrzmacicznym. Zabieg zmniejsza ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego niemal do zera. Od 2018 r. zabieg jest refundowany z budżetu Skarbu Państwa.
· okołoporodowa – stosowana jest wśród kobiet z Rh D ujemnym, które urodziły dziecko z dodatnim czynnikiem Rh D. Immunoglobulinę anty-D należy podać w ciągu 72 godzin od porodu. Jej dawka jest uzależniona od rodzaju porodu (sposób naturalny, cesarskie cięcie), a także od ewentualnych zabiegów okołoporodowych (np. konieczność ręcznego wydobycia łożyska).
Współczesny rozwój ginekologii i badań prenatalnych sprawia, że lekarze specjaliści coraz skuteczniej potrafią zdiagnozować zagrożenie i wdrożyć niezbędne, a przede wszystkim skuteczne postępowanie medyczne, w przypadku wystąpienia konfliktu serologicznego. Dlatego prawidłowo prowadzona ciąża to pierwszy krok do zdrowia nowonarodzonego dziecka.
