Nawet pięciokrotnie wzrosną opłaty sądowe. Utrudnienia w dostępie do sądów dla najbiedniejszych

– W 2017 roku Ministerstwo Sprawiedliwości zaprezentowało dużą zmianę Kodeksu postępowania cywilnego, jednocześnie proponując zmianę ustawy o kosztach sądowych. Zmiana ta dotyczy przede wszystkim podwyższenia wartości opłat sądowych. Ministerstwo doszło do wniosku, że po 12 latach opłaty trzeba urealnić z powodu inflacji i zmiany siły nabywczej pieniądza. Stwierdziło też, że niektóre opłaty są nieracjonalne i system trzeba uprościć, aczkolwiek jest to uproszczenie wyłącznie w górę – mówi Michał Kwieciński, adwokat i partner zarządzający w kancelarii RK Legal.

Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego zakłada przede wszystkim wzrost opłat stałych, które pobiera się w sprawach o prawa niemajątkowe oraz wybranych sprawach o prawa majątkowe, a ich wysokość nie zależy od wartości przedmiotu sporu lub zaskarżenia. Dotychczas wynosiła od 30 zł do maksymalnie 5 tys. zł. Po nowelizacji ma to być już przedział 100 zł – 10 tys. zł.

Wzrosnąć mają także opłaty stosunkowe, czyli pobierane w sprawach majątkowych, w zależności od wysokości przedmiotu sporu. W przypadku, gdy wartość sporu wynosi między 20 tys. a 4 mln zł, wysokość opłaty wyniesie 5 proc. wartości. Jeśli wartość sporu przekracza 4 mln zł, będzie to 200 tys. zł i 0,5 proc. od nadwyżki, maksymalnie opłata sięgnie 500 tys. zł (dotychczas maksymalnie było to 100 tys. zł).

Nowelizacja zakłada też likwidację różnych drobnych opłat. Ma zastąpić je jedna – w wysokości 100 zł.

– Ważną propozycją jest zmiana opłaty za pozew o rozwód. Obecnie wynosi 600 zł, a według nowych przepisów ma to być 2 tys. zł. W projekcie wskazano, że trwałość rodziny jest konstytucyjną wartością, a podwyższenie tych opłat ma sprawić, że ludzie nie będą pochopnie się rozwodzili. Co więcej, dotychczas była taka zasada, że jeżeli rozwód był zgodny, czyli na jednej rozprawie strony porozumiały się co do warunków rozwodu, połowa opłaty była stronom zwracana. Teraz ministerstwo uznało, że żadnego zwrotu połowy opłaty nie będzie – wskazuje Michał Kwieciński.

Zmiany czekają też przedsiębiorców – wzrosną koszty pozwów o rozwiązanie spółki, wyłączenie wspólnika, uchylenie, stwierdzenie nieważności bądź ustalenie istnienia uchwały (z 2000 do 5000 zł).

Wyższe mają być też opłaty sądowe w przypadku dochodzenia roszczeń w trybie postępowania nakazowego. Osoba, która dochodzi swoich praw będzie musiała wnieść 50 proc. opłaty stosunkowej (obecnie 25 proc.). Niższa za to ma być opłata wnoszona przez pozwanego, w przypadku gdy wnosi on zarzuty od wydanego nakazu zapłaty (z 75 na 50 proc.). Dodatkowo nie będzie zwracana opłata, nawet gdy nie ma sprzeciwu drugiej strony, a wyrok uprawomocnił się od razu (dotychczas zwracano 3/4 opłaty).

– To element wspierania dłużnika w sporze z wierzycielem. Wydaje mi się, że chodzi o ochronę konsumencką, żeby wierzyciele masowi czy firmy windykacyjne, pozywając dłużników, płaciły jak najwięcej, żeby pozywały rozsądnie i nie miały żadnej ulgi w wysokości np. 1/4 opłaty – ocenia adwokat RK Legal.

Z drugiej jednak strony, jak wskazują eksperci, jeśli ten przepis wejdzie w życie w przedstawionej formie, może oznaczać zahamowanie polskiej przedsiębiorczości, zwłaszcza mikrofirm.

Nowe przepisy wprowadzają też opłaty za darmowe dotychczas wezwanie na rozprawę świadka i biegłego (do 100 zł). W przypadku zarządzenia ich przymusowego sprowadzenia, pobierana będzie dodatkowo opłata 200 zł. Nie będzie też możliwości nieodpłatnego uzyskania wydanego orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Po zmianach strona będzie musiała  zapłacić za to 100 zł.

– W mojej opinii jest to dosyć rozsądne i ma przeciwdziałać zbyt pochopnym wnioskom o uzasadnienie – wskazuje Kwieciński.

Z badania Krajowej Rady Radców Prawnych wynika, że opłaty sądowe w Polsce już teraz należą do jednych z najwyższych w Europie, np. opłata sądowa w sprawie, w której wartość przedmiotu sporu wynosi 6 tys. euro stanowi ponad 69 proc. pensji minimalnej. Po podwyższeniu opłat może się okazać,  że zostanie utrudniony dostęp do sądów, zwłaszcza dla najuboższych.

– Jeżeli te opłaty będą zbyt wysokie, to tak jakby państwo zniechęcało do korzystania z czegoś, co nam się konstytucyjnie należy. Oczywiście, jest system zwalniania z opłat sądowych, ale trzeba napisać wniosek, a sąd może, ale nie musi się zgodzić. Na pewno wysokość opłat spowoduje, że wiele osób zastanowi się, czy rzeczywiście pójść do sądu, bo np. opłata za rozwód w wysokości 2 tys. zł będzie dla nich po prostu zaporowa – podkreśla adwokat.

W projekcie znalazły się tylko dwie propozycje obniżenia opłat. Będzie to dotyczyło konsumentów, którzy będą próbowali polubownie rozwiązać spór przed polubownym sądem konsumenckim. Obniżone mają być także opłaty w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.

Proponowane zmiany opłat sądowych to część większej nowelizacji, całego Kodeksu postępowania cywilnego. Ostateczny kształt reformy zostanie uzgodniony w ramach konsultacji społecznych, prac rządu, a następnie parlamentu. To oznacza, że prace nad ustawą szybko się nie zakończą.

– Wydaje mi się, że w 2018 roku zmiany raczej nie zostaną uchwalone. Nawet jeśli tak się jednak stanie, to nie przypuszczam, żeby weszły w życie przed początkiem 2019 roku – ocenia Michał Kwieciński.